In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content:Notes and Discussions :REFLECTIONS ON THE HISTORY OF SCIENCE Every discipline worthy of a name deserves to be criticized periodically, asked to explain its objects and assess its march. The history of science is no exception. Indeed, criticism at this juncture should be all the more welcomed since the subjcct has now won its place in the curriculum of Anglo-Saxon educational institutions, particularly in the United States where Ph.D. (...) program offerings are multiplying almost faster than students. 1 The pioneering days of the 1930's and 1940's are past--if not totally forgotten--and men of the "second generation" like myself who received their training in the 1950's will gain much from having their methodological presuppositions questioned. Curiously enough, there has been little discussion of this kind in print for the last decade, with the exception of articles published in Poland and Russia, where the discipline is passing through its own pioneering crisis.2 In the West, the older debates stirred up largely by British Marxists are nowadays generally disregarded and have had surprisingly little productive effect upon the field. Within the last few years, the most effective methodological discussions have stemmed from Karl Popper and his generally brilliant lot of disciples. Dr. Joseph Ag~ssi, now Associate Professor of Philosophy at the University of Illinois and a member of this group, recently wrote a deliberately provocative essay entitled "Towards an historiography of science." a Agassi begins it with the arresting statement that the study of the history of science is "in a lamentable state" and ends with the implicit suggestion that an examination of the historiography of science is one of the most revealing ways to discover the discipline's failings. For Agassi, it is clear that the root of the historian's problems has been a false set of philosophical premises about the nature of science, and of its history as well. He finds that the discipline has suffered from two diseases named "inductive philosophy " and "conventionalist philosophy," for which there is a major new panacea, Popper's "critical philosophy of science." This refreshingly straightforward argument provides the essay with a ready-made structure, at the same time as it infuses it throughout with a polemical tone. Because of this tone and because of the importance of Agassi's message, he deserves to be answered. On one subject, I cannot agree more with Agassi--the need for a critical examination of the hisComell, Harvard, and the University of Wisconsin have a long-standing tradition of graduate study in the history of science. In the last few years, they have been joined by: the Case IImtitute of Technology; Indiana; Johns Hopkins; M.I.T.; Princeton ; the Universities of California (Berkeley and U.C.L.A.), Kansas, Oklahoma, Pennsylvania, and Washington; and Yale. Profeasor Duane Roller of Oklahoma has prepared a report on the present state of teaching of the history of science in the United States. 2Abstracts of the discussions can be found in the Bulletin signalgtique : Philosophie. Sciences humaines of the French Centre National de la Recherche Scientifique. See especially Kwartalnik Historii Nauki i Techniki u (1962), special issue; and Organon (1964), no. 1. 8History and Theory. Studies in the philosophy o] history, Beiheft 2 (The Hague: Mouton & Co., 1963),117pp. [235] 236 HISTORY OF PHILOSOPHY toriography of science. On the other hand, his interpretation of the way history of science has and is being written seems more like a misinformed caricature than a sincere effort to understand the past in all its complexity. But let us first examine his discussion of "inductivism," "conventionalism," and "Popperianism." Inductivists or Baconians---he uses the terms interchangeably--write history the way they insist science itself has developed. Just as they assume scientific theories to have emerged from the collection of evidence, they expect that the piling up of historical facts strung along a time-axis adds up to history. As Agassi sagely observes, historians of science, like other induetivists, delude themselves into the belief that such an approach guards them from subjectivity and prejudice. To be sure, philosophers since Kant have known that such naive empiricism is in fact fundamentally misleading, for even the most ardent Baconian has... (shrink)

Wśród prekursorów nowoczesnej nauki o religii David Hume zajmuje szczególne miejsce. Znany jest bowiem nie tylko jako dociekliwy badacz racjonalności religii, należącej do kluczowych problemów filozofii religii, ale także badacz naturalnych podstaw religii, zaprezentowanych zwłaszcza w „Naturalnej historii religii”. Jednym z najważniejszych dokonań Hume’a jest wyraźne oddzielenie, a zarazem komplementarność, dwóch sposobów badania religii, z których jeden koncentruje się na racjach wierzeń religijnych, zaś drugi na przyczynach występowania określonych wierzeń i praktyk. W wystąpieniu swoim argumentuję, że Hume’owski sposób (...) myślenia o religii nie tylko stanowił ważny etap na drodze do nowoczesnej nauki o religii, ale również wykazuję, że ta ostatnia w znacznym stopniu inspirowała się i nadal inspiruje Hume’owską krytyką religii. (shrink)

Since 1959, when C.P. Snow delivered his seminal lecture The Two Cultures on the lack of understanding between scholars working in the humanities and their colleagues from science departments, the gap between the two groups has been one of the most notorious clichés of contemporary Western culture. The aim of this article is to show that this seemingly insurmountable abyss between sciences and the humanities that was brought to the forefront during the mid-20th century is slowly receding into history. Literature (...) studies today is heavily indebted to modern science. Biology, physics, and ecology are among the most important subjects scholars of literature have to take into account. In order to prove this point I shortly describe literary genres which introduce modern science to the readers: science fiction, cyberpunk, solarpunk, lablit, quantum fiction, and cli-fi. I also refer to the newly-emerged schools of criticism-science fiction studies, ecocriticism and evocriticism-to show how scholars discuss these texts within the framework of the humanities. Additionally, I give a sample discussion of one of the cli-fi’s classics, J.G. Ballard’s The Drowned World and also shortly discuss two science fiction novels concerned with the civilisational conflict between science and humanities: Stanislaw Lem’s His Master’s Voice and Margaret Atwood’s Oryx and Crake. (shrink)

Genealogia jest tą nauką pomocniczą historii, która od pewnego już czasu obecna jest w cyberprzestrzeni. Deklasuje pod tym względem inne nauki pomocnicze historii, które pozostają daleko w tyle chociażby pod względem liczby wyświetleń w przeglądarce, będących efektem wyszukiwania stron internetowych. Stanowi to konsekwencję popularności badań genealogicznych, które w ostatnim czasie prowadzone są w znaczącej mierze nie przez naukowców, ale pasjonatów i genealogów-amatorów, którzy samodzielnie chcą zgłębiać historię swoich rodzin, a co za tym idzie – tworzyć rodzinne kompendia (...) genealogiczne. O takim, a nie innym ukierunkowaniu badań świadczą także różnego rodzaju poradniki, które w ostatnim czasie ukazały się na polskim rynku wydawniczym. Oferują one czytelnikowi zarówno omówienie tradycyjnych narzędzi wykorzystywanych w badaniach genealogicznych, jak i tych nowoczesnych, związanych z postępem technologicznym i przedstawianiem informacji w formie cyfrowej. W rezultacie w niemal każdej tego typu publikacji zamieszczony został rozdział poświęcony charakterystyce funkcjonujących w Internecie serwisów i baz danych, które stanowią nieocenioną pomoc w badaniach genealogicznych. Są nią także różnego rodzaju profile i grupy w mediach społecznościowych, które do tej pory pozostawały jednak niezauważone, tak przez naukowców, jak i popularyzatorów. Z tego też względu niniejszy artykuł poświęcony zostanie syntetycznemu omówieniu obecności genealogii w cyberprzestrzeni, zarówno w skali makro (duże serwisy i bazy internetowe), jak i mikro (niewielkie grupy w mediach społecznościowych). Celem artykułu jest bowiem ukazanie genealogii jako tej z nauk pomocniczych historii, która nie tylko odnalazła się w świecie cyfrowym, ale w nim zadomowiła i wciąż się rozwija. (shrink)

Recenzja książki: Val Dusek, Wprowadzenie do filozofii techniki, tł. Zbigniew Kasprzyk, ser. „Myśl Filozoficzna: wprowadzenia, panorama zagadnień, historia myśli filozoficznej”, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, ss. 268.

W artykule przedstawiam tezę, uznawaną przez większość uczonych, że spełnianie postulatu naturalizmu metodologicznego jest warunkiem koniecznym naukowości oraz wskazuję na jej znaczenie dla relacji nauki i religii. Mówiąc o religii w tym artykule, mam na myśli przede wszystkim teizm chrześcijański. Staram się wykazać, że współczesna nauka nie pozostawia żadnych luk ani w naszej wiedzy (nie mam bynajmniej na myśli tego, że wszystkie problemy zostały już przez naukę rozwiązane), ani w porządku przyrodniczego świata, których wyjaśnienie wymagałoby odwołania do jakiejś nadnaturalnej, (...) transcendentnej sfery postulowanej przez religie teistyczne. W chrześcijaństwie uznaje się zajście takich zdarzeń w historii Wszechświata, dla wyjaśnienia których, konieczne jest odwołanie do takich działań czynników nadnaturalnych, które łamią naturalny porządek przyrodniczy. Jeśli faktycznie tak jest, to można twierdzić, iż współczesna nauka jest niezgodna z doktryną chrześcijańską. Będę argumentował również, że jeśli przyjmuje się realistyczną interpretację teorii naukowych powstałych na bazie naturalizmu metodologicznego oraz uwzględnia się znaczenie nauki we współczesnej kulturze Zachodu, to naukowy model rzeczywistości (jeżeli możemy mówić o istnieniu takiego modelu) należy uznać za skłaniający do ateizmu. (shrink)

Rozważania o moralności i etyczności uczonych oraz wiedzy będącej efektem ich prac, sugerują, że twórcy i ich dzieła powinni być obdarzeni jakimiś wyjątkowymi predyspozycjami moralnymi, poznawczymi oraz intelektualnymi, a zatem muszą funkcjonować jakieś pożądane i akceptowane wzorce „cnót”, którymi powinien szczycić się uczony, a także sama nauka. Pojawia się pytanie, jakie miałyby one być? Powyższa kwestia jest interesująca w kontekście dyskursu kształtującego oblicze nauki nowożytnej, dyskursu, w którym formułowano oczekiwania, co do etyczności, moralności nauki i uczonych. Można byłoby (...) powiedzieć, że te oczekiwania mają znaczenie także i dzisiaj, mimo że zmieniła się nauka, społeczeństwa i ustroje oraz wymagania ludzi wobec nauki. Uprawianie nauki wymagało (i nadal wymaga) swobody twórczej. Jednakże instytucjonalizacja środowiska akademickiego zakładała podległość wobec władz, podległość, która generowała (i generuje) napięcie między potrzebą niezależności naukowej, a wymaganiami „sponsorów”. Także relacje między nauką, a polityką były przedmiotem rozważań wielu uczonych i filozofów, szczególnie gdy uwzględnimy aspekt moralności nauki i moralnej odpowiedzialności uczonych. Rozważania na ten temat są efektem lektury książki Richarda Holmesa Wiek cudów. Jak odkrywano piękno i grozę nauki, w której autor – opisując życiorysy uczonych, ale przede wszystkim ich dokonania oraz przeciwności, na jakie natrafiali – nieustannie podkreśla moralne i etyczne aspekty związane z osobowością uczonych i ich działalnością. (shrink)

Współczesna kosmologia wskazuje na pewne przejawy jedności Wszechświata, np. uniwersalność praw przyrody, globalną czasoprzestrzeń, możliwość wyróżnienia uniwersalnego czasu i jednej, wspólnej historii, czy też ścisłe zależności między parametrami kosmologicznymi i stałymi fizycznymi a faktem istnienia życia. Wykorzystanie metody abstrakcji i wnioskowania analogicznego w analizie własności Wszechświata pozwalają, bez naruszania zasady autonomiczności nauki i filozofii, zasadnie argumentować za tezą o jego nomologicznej jedności. Z drugiej strony w kosmologii przyjmuje się założenia związane z określeniem przedmiotu jej badań oraz warunkujące jej (...) uprawianie. Ich podstawą jest przekonanie o stałym, niezależnym od czasu i miejsca, sposobie funkcjonowania przyrody. Pozwala to na formułowanie opisujących ją niezmiennych czasoprzestrzennie praw i ekstrapolowanie ich na cały Wszechświat. Uzasadnieniem takiej praktyki badawczej jest zgodność konstruowanych modeli kosmologicznych z obserwacją, efektywność wyjaśniania problemów badawczych, spójność z innymi działami wiedzy przyrodniczej oraz sukcesy programów unifikacyjnych i badań interdyscyplinarnych. (shrink)

Zainteresowanie społecznym nauczaniem Kościoła wynika między innymi z faktu, że stawia ono siebie w ciągłym dialogu ze współczesną myślą społeczną. Dialog z ideologią liberalną zajmuje tu niewątpliwie znaczycie miejsce. Wynika to z faktu, ze współczesne próby rozwiązania kwestii społecznej w krajach o ustabilizowanej demokracji nawiązują czysto do liberalnych rozwiązań zarówno w sferze życia społeczno-politycznego, jak i społeczno-ekonomicznego. Katolicka nauka społeczna wychodzi naprzeciw wyzwaniom społecznym, politycznym, ekonomicznym i kulturowym współczesnych społeczeństw, państw i narodów z dziedzictwem własnej myśli społecznej, który Kościół reprezentował (...) w całej swojej historii, szczególnie od encykliki „Rerum Novarum" Leona XIII do „Centesimus Annus" Jana Pawła II, Uwzględniając wyniki analizy trudnych spraw społecznych, Kocioł w swoim nauczaniu poszukuje wciąż aktualnych rozwiązań, nawiązując do własnej historii i tradycji. (shrink)

Ważnym elementem współczesnej dyskusji pomiędzy realizmem i antyrealizmem naukowym jest próba nadania realistycznej interpretacji historycznemu faktowi zmiany teorii w nauce. Fakt ten według L. Laudana podważa nie tylko najważniejszy argument na rzecz realizmu naukowego, ale i najważniejsze tezy tego stanowiska. Argumentem kwestionowanym przez Laudana jest twierdzenie H. Putnama, że ogromny sukces nauki w przewidywaniu zjawisk i rozwijaniu nowych technologii świadczy przynajmniej o aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych. Laudan wykazuje jednak fakty z historii nauki, gdy odnoszące sukces teorie okazywały (...) się z biegiem czasu fałszywe. Powiązany z tym argument przeciwko realizmowi, zwany pesymistyczną indukcją (PI), głosi, iż skoro przeszłe teorie, które odniosły sukces, okazywały się fałszywe z perspektywy nowszych, to także obecne odnoszące sukces teorie mogą okazać się w przyszłości fałszywe. Podważa to tezę odnośnie związku sukcesu teorii z jej aproksymacyjną prawdziwością. Ważnym wyzwaniem dla realizmu naukowego staje się zatem uzgodnienie jego tez z faktem zmiany teorii w nauce. Najbardziej znaczących rozwiązań tego problemu dostarcza realizm strukturalny zaproponowany przez J. Worralla i semirealizm A. Chakrawarttiego. Oba stanowiska przyjmują tę samą strategię obrony realizmu, zwaną divide et impera, uznającą, że nie całe teorie, lecz tylko ich fragmenty bezpośrednio związane z sukcesem spełniają tezy realizmu. Realizm naukowy w tych sformułowaniach zostaje w znacznym stopniu ograniczony i osłabiony. Celem artykułu jest przedstawienie tych rozwiązań i pokazanie z jednej strony realistycznych odpowiedzi na argument PI, jakich dostarczają te stanowiska, z drugiej ograniczeń, jakie z nich wynikają dla realizmu naukowego. Osłabiona wersja realizmu, jaką one proponują, również nie jest wolna od istotnych trudności, na jakie musi odpowiedzieć zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm. Identyfikacja tych trudności może stanowić wskazówkę dla dalszego rozwoju stanowiska realistycznego. (shrink)

Zapoczątkowany w XX w. spór o człowieka wyraża się pytaniem o to, czy ma on własna rzeczywistość, czy raczej jest wytworem sił historycznych. W ostatnich dziesięcioleciach zdecydowana przewagę zdobyła ta druga opcja, wspierana zwłaszcza argumentami kulturowych i społecznych konstruktywistów. Niektórzy filozofowie XX stulecia, określając te sytuacje ubóstwieniem historii, wykazywali, iż nie cała rzeczywistość jest kulturowo konstruowanym, historycznie zmiennym sensem, i ze do tej nie podlegającej historycznej konstrukcji sfery należy także rzeczywistość ludzkiego bytu. Do tej grupy dołączył ostatnio m.in. J. (...) Habermas, jeden z wcześniejszych radykalnych zwolenników opcji konstruktywistyczno-historycystycznej, wykazując potrzebę odwołania się w dyskursie o człowieku do jeżyka metafizyczno-religijnego, wyrażając tym samym potrzebę odwołania się do czegoś, co w świecie i w człowieku nie-historyczne i co warunkuje ludzkie istnienie w świecie historycznym. Autor niniejszego artykułu proponuje zwrócenie się do wielkiej tradycji mistycznej, z której, w jego mniemaniu, płynie nauka o potrzebie szacunku dla rzeczywistości, w tym także dla rzeczywistości ludzkiej, której uznanie jest, według niego, podstawowym warunkiem ludzkiej autonomii i trwania w dziejach oraz panowania nad nimi. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest status ontologiczny światów możliwych oraz niemożliwych. Zgodnie z jedną ze współczesnych wersji meinongianizmu, o ile świat aktualny jest przedmiotem istniejącym, o tyle światy czysto możliwe oraz niemożliwe uznawane są za przedmioty nieistniejące. Zwolennicy tego podejścia twierdzą ponadto, że światom nieaktualnym nie przysługuje żaden inny rodzaj istnienia.Celem artykułu jest wskazanie na problematyczne konsekwencje wspomnianego stanowiska oraz zarysowanie poglądu alternatywnego, który oparty jest na pluralizmie ontologicznym, tj. na poglądzie uznającym wielość rodzajów istnienia.

Przekład i opracowanie naukowe - Rafał Michalski, Jarosław Rolewski, redakcja naukowa przekładu - Stanisław Czerniak, rozdział 7, 8 i 10 przełożyła - Elżbieta Paczkowska-Łagowska Arnold Gehlen (1904–1976), wybitny niemiecki filozof i socjolog, współtwórca antropologii filozoficznej. Autor licznych prac podejmujących zagadnienia antropologiczne w kontekście współczesnych przemian społeczno-kulturowych. W swojej twórczości rozwijał oryginalną filozofię techniki, psychologię społeczną, teorię instytucji oraz antropologiczną estetykę. Prezentowane polskiemu czytelnikowi ostatnie dzieło filozofa Moralność i hipertrofia moralności zawiera koncepcję pluralizmu etycznego oraz antropologiczną teorię genezy norm moralnych. (...) Gehlen opiera swoje wywody na rozbudowanych socjologiczno-historycznych analizach, które uwzględniają kulturową zmienność wyróżnionych przez niego etosów, a jednocześnie wskazuje na inwariantny charakter popędowych źródeł moralności. W swojej rozprawie antropolog przeprowadza również krytyczną diagnozę stanu współczesnej kultury i życia politycznego. W zglobalizowanej, przemysłowej kulturze opanowanej przez „superstruktury” (zintegrowane systemy techniki, gospodarki i nauki) dominuje według niego zuniwersalizowany etos eudajmonistycznego humanitaryzmu, marginalizujący pozostałe imperatywy, a zwłaszcza nakaz ochrony państwa. W rezultacie tego rodzaju hipertrofii moralności zanika biologicznie ugruntowana metaetyczna równowaga równorzędnych systemów wartości, narażając na szwank, o czym świadczą skutki uboczne nadmiernej subiektywizacji, antropologiczne zdrowie ludzkiego gatunku. Po opublikowaniu Moralności i hipertrofii moralności Gehlen zaczął uchodzić za nieprzejednanego krytyka lewicowych intelektualistów i wywarł znaczący wpływ na niemiecki neokonserwatyzm. (shrink)

The article begins from a consideration of the relationships between ethics and method, dignity and trustworthiness of the scholar in his normal activity. Then the views of Stanisław Ossowski are presented concerning the conditions of the permanence and development of the normal academic life, and his commandments for the academic professions are quoted safeguarding the normal academic life. A discussion of the question of freedom and responsibility in academic research is combined with Ossowski’s conception of philosophy of science. Ossowski had (...) a conception of the historical mission and function of science. With it was connected a notion of indispensable freedom of the scientists which they must possess to be able to perform their professional tasks normally. Ossowski also had a conception of the duties and professional responsibility of the scientists. The article ends with a review of threats to the normal functioning of science and of the countermeasures that should be used, according to Ossowski, in order to ensure growth of science and unencumbered performance of scholarly tasks. (shrink)

Коллективный труд "Методология науки и антропология" подготовлен в Центре методологии и этики науки ИФ РАН. Он состоит из двух разделов. В первом разделе "Методология науки и антропологический поворот в философии".

Hegel i Nietzsche twierdzili, że żyją w czasach przełomu, który wymusi pojawienie się nowego etapu w dziejach ludzkości. Sytuację człowieka współczesnego określa „fakt” roztrzaskania dotychczasowych horyzontów oraz konieczność stworzenia, lub odkrycia, horyzontów nowych. Postulują oni zatem ustanowienie nowego celu ludzkości. Filozofia polityki winna stać się częścią tego ogólnokulturowego projektu. Tym samym rzucają wyzwanie współczesnej filozofii politycznej, która zrzeka się prawa do ustanawiania takiego celu. Obaj są też przekonani – znów wbrew twierdzeniom współczesnym – że cel ów może i powinien być (...) ugruntowany w naturze całej rzeczywistości i w naturze człowieka. W ich założeniu ma to być cel człowieka empirycznego, historycznego, człowieka, który osiągnął bolesną świadomość tego, że to on był twórcą tych wartości, które dotąd uznawał za obiektywne. Potrzeba sformułowania nowego celu każe Heglowi i Nietzschemu powrócić do klasycznego pojmowania filozofii polityki, do postrzegania w doskonałości człowieka ideału, któremu ma być podporządkowana polityczna działalność. Właściwe rozumienie miejsca człowieka w świecie, ujęcie go jako istoty stwarzającej horyzonty i przekształcającej zgodnie z nimi rzeczywistość, pozwala według nich dotrzeć do prawdy o bycie jako całości, do konstytuującej go zasady samo-rozwoju, będącego zarazem samo-przezwyciężaniem i samo-przekraczaniem. Zaakceptowanie tej prawdy o świecie pozwala ugruntować w nim ideał doskonałości, który można od tej pory ujmować jako istotowy cel człowieka, i żądać podporządkowaniu mu całej kulturowej działalności, w tym także – filozoficzno-politycznej teorii i praktyki. (shrink)

W niniejszym artykule (bardzo wybiórczo) chciałbym przedstawić poglądy Jana Jonstona (Johannes Jonstonus) 1603-1675 na dzieje przyrody i człowieka oraz pokrótce przedstawić jego sylwetkę. Rekonstruując owe filozoficzne i metodologiczne kwestie, warto także przytoczyć kilka zagadnień związanych z życiorysem tego uczonego oraz z recepcją jego dzieł. Jonston był przyrodnikiem, lekarzem i filozofem. Obecnie jest mało znany i zapomniany, a w konsekwencji jego filozofia przyrody i filozofia człowieka, jego wizja świata, a więc w pewnym sensie i Kosmologia, uległy zapomnieniu i marginalizacji. Uległa także (...) zapomnieniu jego filozofia i metodologia nauki. Jonston należał do pokolenia Kartezjusza, jednakże jego poglądy na przyrodę i na naukę były bliższe filozofii brytyjskiej niż kontynentalnej i nawiązywały do idei, które sformułował Francis Bacon, a potem kontynuował Robert Boyle. Zapewne stanowisko Jonstona zostało ukształtowane w trakcie jego studiów na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii. Owe inspiracje metodologią nauk zasługują, by były się przedmiotem osobnych rozważań, ale ze względu na ograniczony charakter pracy zostaną tu pominięte. Jonston w pracy O stałości natury (An history of the Constancy of Nature…) formułuje swoją wizję przyrody. Owa filozofia przyrody kształtuje się w konfrontacji z poglądami chiliastów dotyczącymi natury człowieka i pośrednio całej przyrody. Poglądy chiliastów wynikały ze specyficznej interpretacji Biblii mówiącej o „starzeniu się” świata człowieka, kultury, a w konsekwencji i przyrody. W związku z tym, że idea chiliastów obejmuje zjawiska przyrodnicze i antropologiczne, a w dodatku maja historyczny charakter, Jonston w swoich kontrargumentach musiał odwoływać się i do empirii, i do historii: Biblijnej, oraz naturalnej. Tym samym, współuczestniczył nie tylko w tworzeniu nowożytnej filozofii przyrody, ale także nowożytnej „historii naturalnej” i nowożytnej metodologii, postulującej matematyzację wiedzy o przyrodzie. (shrink)

Niniejszy esej stanowi zbiór podstawowych poglądów brytyjskiego filozofa Robina George’a Collingwooda na cele i zadania nauk historycznych. Zawiera krytykę ujmowania historii jako dyscypliny dążącej do ustanowienia ogólnych, rządzących biegiem dziejów, praw oraz jako dyscypliny zmierzającej do odkrycia, realizowanego w dziejach, boskiego planu. Jest on próbą wykazania różnic między historią a filozofią historii, sztuką i nauką. Wyraża pogląd, że nie istnieje coś takiego jak czysty fakt historyczny, że nie jesteśmy w stanie, w sposób absolutny, poznać jakiegokolwiek faktu historycznego, mimo (...) że wiedza o nim zwiększa się, oraz że myślenie historyczne bazuje na percepcji.Konkluzją esejujest myśl, że każdy historyk patrzy na przeszłość z własnego punktu widzenia, a więc źródła, zjakich korzysta, i wnioski, do jakich dochodzi, będą się znacząco różniły od źródeł i wniosków innych historyków, oraz myśl, że każde wydarzenie historyczne jest niewy- czerpalne w tym sensie, że w rękach każdego nowego historyka przybiera inny kształt. (shrink)

Článek pojednává o filosofickém pozadí, charakteristických rysech a aktuálních podnětech etiky techniky židovského filosofa Hanse Jonase (1903-1993). Cílem autora je pokusit se téma představit a kriticky reflektovat v širším kontextu relevantních německých zdrojů. V první kapitole jsou představena filosofická východiska jonasovské etiky techniky, především epistemologicko-ontologický a antropologický předpoklad moderní techniky, jonasovská interpretace geneze moderní techniky a jejího vztahu k moderní koncepci vědy. Ve druhé kapitole najdeme jonasovskou analýzu technické praxe v podobě jejích pěti specifických vlastností: ambivalence účinků, nutnost použití, globální (...) rozsah a dosah v prostoru a čase, prolomení antropocentrismu a vzbuzování metafyzických otázek. Na začátku třetí kapitoly autor velmi stručně srovnává jonasovský přístup s přístupem španělského filosofa Ortegy y Gasseta, a také s přístupem Günthera Anderse, Martina Heidegerra a Karla Jasperse, tak, aby vynikly charakteristické rysy přístupu jonasovského. Dále autor některé vybrané charakteristické rysy kriticky reflektuje a zabývá se i otázkou aplikace principu předběžné opatrnosti. Třetí kapitolu uzavírá výčet možných aktuálních podnětů jonasovské etiky techniky a formulace etických maxim, které autor navrhuje, vycházeje přitom z pěti uvedených vlastností techniky, přidávaje šestou: utopické tendence. Závěr práce shrnuje dosažené poznatky a prohlubuje autorovu reflexi ze třetí kapitoly. Článek představuje sondu do tématu, které nebylo v českém myšlenkovém prostředí dosud podrobněji zpracováno. (shrink)

The paper is devoted to the problem of the reduction of properties into sets of objects. It consists of three major parts. The first part deals with the conceptual framework where the notions of ‘property’ and ‘set’ are discussed. While the sets are taken straight from the mathematical set theory, properties and their relation to objects require much more complex description. The author adopts the Aristotelian approach based on an ontological relation of inherence.

This paper is an extension of the analysis of the interpretation of Pierre Duhem's philosophy of science presented by Karen Merikangas Darling in the work 'Motivational Realism: The Natural Classification for Pierre Duhem'. There is some textual support for both realist and antirealist reading of Duhem's work. In this study I consider both realistic and antirealistic interpretations and propose some hints for understanding of Pierre Duhem's philosophy of science.

Referat stanowi próbę rekonstrukcji poglądów moralnych i etycznych Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, skrystalizowanych w okresie pobytu w Królewcu, gdzie był studentem tamtejszej Albertyny i uczniem Kanta. Ważnym składnikiem duchowej formacji młodego Mrongowiusza stał się religijny nurt pietyzmu, wywierający w ówczesnych czasach jeszcze znaczny wpływ na atmosferę życia umysłowego zarówno Królewca jak i Albertyny. Wpływ ten widoczny jest także w późniejszych głoszonych przez pastora Mrongowiusza kazaniach. Natomiast fakt dokonanego u schyłku życia przekładu na język polski i publikacji w Gdańsku notatek z królewieckich (...) wykładów wydanych jako „Rozprawa filozoficzna o religii i moralności” Kanta świadczy o wierności gdańskiego kaznodziei wobec nauki moralnej swego najsłynniejszego nauczyciela i zamiarze przekazania jej rodakom jako rodzaj duchowego testamentu. (shrink)

Author: Moraczewski Krzysztof Title: REFLECTIONS ON THEORETICAL GROUND OF THE HISTORY OF THE CULTURE (Refleksje o teoretycznych podstawach historii kultury) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.12, number: 2011/1, pages: 239-262 Keywords: HISTORY OF THE CULTURE, HISTORY OF MENTALITY, MENTAL REALITY, FERNAND BRAUDEL, JERZY KMITA Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:During last 60 years, there was a lot of discussion on the profits that history may gain by applying certain results and (...) theoretical approaches of cultural anthropology and philosophy of culture. Polemists involved were significantly less concerned with the opposite way: the consequences of new models of history for theory of culture. Trying to follow this way I start with classic propositions by Fernand Braudel and his ‘unfaithful’ followers in France, usually connected with the idea of ‘history of mentality’. My main concern is – minding all the theoretical and methodological problems that the term ‘mentality’ have caused and continues to cause – to confront their ideas with concept of culture as a ‘mental reality’, represented by Jerzy Kmita’s social-regulatory conception. The conclusions are not only to substitute the term ‘mentality’ with the theoretical concept of culture (the idea already formulated by Robert Darnton) but firstly to broaden and reformulate some Kmita’s ideas, allowing them to cover the field of research typical for the traditional history of mentality. (shrink)

Author: Szahaj Andrzej Title: CULTURAL SCIENCES AS FUNDAMETAL AND CRITICAL SCIENCES (Nauki o kulturze jako nauki podstawowe (i krytyczne)) Source: Filo-Sofija year: 2011, vol:.12, number: 2011/1, pages: 183-188 Keywords: FUNDAMENTAL SCIENCES, CULTURE, CRITICISM, CAPITALISM Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:The main goal of the article is to prove that today cultural sciences replace sciences on nature in the role of fundamental sciences. Author tries to show that cultural sciences (...) are now fundamental ones taking into account two different aspects of being fundametal: theoretical one and political one. He uses some arguments taken from Jerzy Kmita’s works to support his own position. They are connected mostly with Kmita’s thesis about the primary role of culturally created vision of the world as the necessary background of each knowledge. The political aspect of fundamental role playing today by cultural sciences is linked with the main role played by information in today world and especially in so called cognitive capitalism. Author’s thesis is that cultural sciences can take critical shape showing the relative character of all dogmas of today capitalism or they can play effective role in capitalist world as important and useful element of its mechanisms. (shrink)

Idea końca historii jest nośna filozoficznie i szeroko komentowana przez przedstawicieli wielu tradycji filozoficznych. W niniejszym tekście przedstawiamy, jak owa idea jawi się w filozofii postmetafizycznej, odwołując się do trzech jej reprezentantów: Gianniego Vattima, Odo Marquarda i Viléma Flussera. Mimo różnic, które występują w ich ujęciach końca historii, można także zauważyć pewien wspólny rys, związany głównie z rozumieniem historii jako metanarracji oraz z krytycznym stosunkiem do metafizyki.